Nyirarunyonga, yari muntu ki?

Nyirarunyonga yari umugore w’umusingakazi w’igishegabo mu mateka y’u Rwanda wari atuye ku Rugarika rwa Kigese na Mbirizi muri Rukoma, ahahoze hitwa igitarama (Amajyepfo). Ubu ni mu Karere ka Kamonyi, ahagana mu Ngoma ya Yuhi Gahindiro mu mwaka w’i 1700. Yari umupfakazi ariko afite abakwe n’abakazana. Nyirarunyonga ntiyigeze abura igisubizo ku kibazo cyose yabazwaga, kandi yasaga n’udasanzwe ugereranyije n’abandi bagore bo mu gihe cye.

Nyirarunyonga Mwakunze muri Benshi Nguyu

Imbogo n’Abagabo

Ubwo abahigi bari babyukije imbogo i Kigese mu nkuka ya Nyabarongo igeze mu Kadasaya ka Ngoma, abagore baje kuyireba batangarira ukuntu ari inyamaswa nini, banatangira kugira impungenge z’abagabo babo bari bayikurikiye. Ariko Nyirarunyonga ntiyaterwaga ubwoba n’imbogo; we yabonaga inyama kubera ko yari yirukanywe n’abagabo b’ibigwi. Niko kubwira abo bagore ati: “Nimujyende mwanike amasaka musye, mu bone icyo muri burishe inyama. Burya mubana n’abagabo mutabazi!” Aha niho wa mugani waturutse ngo “agakurikiwe n’abagabo…”.

Udutendo twa Nyirarunyonga

Nyirarunyonga azwiho ututendo twinshi twatumye yitwa “Shuga Mami wa mbere”. Yakundaga gusambana n’abahungu bakiri bato, maze ubwo abagore bagenzi be baje kumunegura impamvu asambana n’abana abyaye, abasubiza ati: “Nta mupfakazi ugaya imboro.” Nyirarunyonga kandi yaje kwadukana ingeso yo gusambana n’abakwe be. Aha naho abagore bagenzi be baje kumubaza impamvu ashaka gusenyera abakobwa be, na none abasubiza ko ibyo akora n’abakwe be atari ugusambana, ati: “Burya mba mbatina.”

Umushumba n’Inkoni

Umunsi umwe, umushumba yaje kumuragirira igisigati, Nawe amubonye afata inkoni ye ajya kumukubita. Wa mushumba abonye uburakari azanye, yahise yibuka ibyo Nyirarunyonga akunda niko kwiryamisha agaramye, inkoresho ye ayitunga hejuru. Nyirarunyonga abonye uko yankoresho ishinze ireba hejuru, uburakari bwe bwahise bushira, arivugisha ati: “Bamwe bansakuriza n’iyi nayo nitoraguriye hari urubanza rwayo?” Ubwo yarekuye inkanda ye arayiyorosa aryama hejuru ya yankoresho, uburakari bwe bushirira aho.

Abantu Nyirarunyonga yemeraga

Mu bantu Nyirarunyonga yemeraga ni babiri gusa: uwamwogoshaga n’uwamurongoraga. Naho ibindi nko gukama inka, kumwengera ibitoki, no kumusanira urugo byo yabihaga agaciro gake, yemeraga ko na we bibaye ngombwa yabyikorera. Ariko iyo mirimo yabonaga ko ikomeye, abayikoraga yabakuriraga ingofero.

CENTREFORELITES

Recent Posts

Ubuhanuzi 7 bwa Nostradamus Buhuzwa n’Umwaka wa 2026: Ibisobanuro n’Ingaruka

Ubuhanuzi 7 bwa Nostradamus buhuza n’umwaka wa 2026 busobanura intambara, ibiza, impinduka mu buyobozi n’imyivumbagatanyo…

2 weeks ago

Nostradamus and 2026: Interpreting Key Quatrains and Contemporary Readings

Explore Nostradamus’s cryptic quatrains and modern interpretations for 2026, uncovering themes of conflict, upheaval, and…

2 weeks ago

Rwanda Rising: The Top 20 Rwandan Movies You Need to Watch in 2025

If you love movies that hum with heart, history, and the fierce energy of a…

1 month ago

Dynastic Esoteric Code (Ubwiru): Memory, Power, and Contested Truth in Rwanda’s Oral Tradition

In the rich tapestry of Rwanda’s oral heritage, few genres carry the weight and mystique…

2 months ago

Imigani Nyarwanda: Proverbs That Shape Rwandan Thought

For educators, youth, and cultural enthusiasts, exploring Imigani Nyarwanda offers a profound glimpse into Rwanda’s…

3 months ago

Kwiyunga: Traditional Rwandan Conflict Resolution and Reconciliation

Explore Kwiyunga, Rwanda’s indigenous approach to conflict resolution rooted in dialogue, forgiveness, and community healing.…

4 months ago